Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι - Η νέα πραγματικότητα μετά την κρίση

Κυρίες και κύριοι,

Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω όλους – και κυρίως τον φίλο μου Rahmi Koç - για την πολύ ευγενική σας πρόσκληση να απευθυνθώ σε ένα τόσο εξέχον κοινό απόψε. Η φήμη του Global Relations Forum έχει ξεπεράσει τα

σύνορα της Τουρκίας. Δεχτείτε, παρακαλώ, τα θερμά μου συγχαρητήρια για όλα όσα έχετε επιτύχει όλα αυτά τα χρόνια.

Κυρίες και Κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι,

Τη δεκαετία του '50 η Ευρώπη άρχισε να αναδιαμορφώνεται θεσμικά και οικονομικά. Ξεκίνησε με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα το 1951 και λίγο αργότερα, το 1957, προχώρησε στη δημιουργία μιας Κοινής Αγοράς.

Πίσω από αυτές τις νέες πολιτικές και οικονομικές διεργασίες όμως, κρυβόταν μια τρομακτική αντίληψη, ένας φόβος και μια ελπίδα: η τρομακτική αντίληψη αφορούσε στην άνευ προηγουμένου σφαγή που σοβούσε στην ήπειρό μας λόγω περίπου μισού αιώνα αλληλοσπαραγμών. Δύο καταστροφικοί Παγκόσμιοι Πόλεμοι που ξεκίνησαν από την ατέρμονη φιλοδοξία των βασικών παικτών της Ευρώπης. Η νέα ιαχή, μετά το τέλος του πολέμου ήταν "ποτέ ξανά". Παράλληλα με αυτή την αντίληψη υπήρχε και ένας νέος φόβος: ο φόβος που δημιουργούσε το Σιδηρούν Παραπέτασμα, που περίκλειε τη μισή σχεδόν Ευρώπη. Τέλος υπήρχε η ελπίδα ότι η ενοποίηση της ελεύθερης Ευρώπης θα μπορούσε να προσφέρει ένα νέο μοντέλο σταθερότητας και ευημερίας για τους πολίτες της και ένα πολιτικό και κοινωνικό παράδειγμα σε όσους επεδίωκαν την ελευθερία και του υπόλοιπου μισού της Ευρώπης.

Κυρίες και κύριοι,

Η Ευρώπη είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται τα τελευταία εξήντα χρόνια. Όπως όλες οι πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες, χαρακτηρίστηκε από πρόοδο αλλά και από καθυστερήσεις. Υπήρξαν προβλήματα, ακόμη και κρίσεις, αλλά υπήρξαν και άλματα προς τα εμπρός. Η διεύρυνση ήταν το πιο εντυπωσιακό από αυτά: από 6 μέλη σε 27, τα 15 εξ αυτών προστέθηκαν μετά τις καταιγιστικές αλλαγές στην ανατολική Ευρώπη. Η διεύρυνση όμως δεν ήταν αμιγώς αριθμητική: παράλληλα αυξήθηκαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα αλλά και οι κανονισμοί.

Η δεκαετία του '90 ήταν η περίοδος των πιο κοσμοϊστορικών αλλαγών: με την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος πάνω από 12 χώρες προσκλήθηκαν να ενταχθούν. Η Κοινή Αγορά μετατράπηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, το 1992, άνοιξε το δρόμο για τη νομισματική ένωση και σύγκλιση, εκ των οποίων, απ' ό,τι βλέπουμε σήμερα, μόνο το πρώτο επετεύχθη. Το "Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης" θεωρητικά εναρμόνισε τα επιτόκια, το δημόσιο χρέος και τον πληθωρισμό. Οι πρώτες χώρες όμως, που παραβίασαν τον κανόνα του 3% για το έλλειμμα ήταν η Γαλλία και η Γερμανία, δημιουργώντας έτσι ένα επικίνδυνο προηγούμενο.

Με την οικονομική και νομισματική ένωση και την εισαγωγή του ευρώ αφ' ενός και την Συνθήκη της Λισσαβόνας αφ' ετέρου, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούσε να επιχαίρει. Η σημαντική διεύρυνσή της όμως με την ταυτόχρονη διατήρηση του δυσλειτουργικού της χαρακτήρα και η εισαγωγή του ευρώ χωρίς τα συμπαρομαρτούντα μιας πραγματικής πολιτικής και οικονομικής ένωσης αποτέλεσαν ΤΙΣ ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ.

Τώρα έχουμε:

- Κοινό νόμισμα και νομισματικό σύστημα, αλλά εθνικό έλεγχο της φορολογικής πολιτικής, των δημόσιων οικονομικών και του τραπεζικού τομέα

- Κοινά επιτόκια, όχι όμως κοινή φορολογική πολιτική.

- Κοινό νόμισμα, χωρίς κανέναν από τους ουσιαστικούς πολιτικούς μηχανισμούς που απαιτούνται για τη διαχείριση της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Το αποτέλεσμα ήταν, πως τα τελευταία 10 χρόνια περίπου, οι πιο αδύναμες οικονομίες της Ευρωζώνης μπορούσαν να δανείζονται τεράστια ποσά με επιτόκια Γερμανίας! Το premium των Ελληνικών κρατικών ομολόγων για παράδειγμα, έπεσε από 18% έναντι των Γερμανικών ομολόγων σε κάτω από 1% όταν ξεκίνησε η Ελληνική κρίση χρέους.

Όταν η παγκόσμια οικονομική κρίση και η απορρέουσα εξ αυτής ύφεση σταμάτησαν τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (περίπου 4% ετησίως στην Ελλάδα για περίπου μια δεκαετία), αποκαλύφθηκαν οι διαρθρωτικές, πολιτικές κοινωνικές και οικονομικές αδυναμίες χωρών, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία και αυτό οδήγησε σε υπέρογκα ελλείμματα.

Αγαπητοί φίλοι,

Η κατάσταση σήμερα μπορεί να συνοψισθεί στα εξής: Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα υπερμέγεθες πρόβλημα έχοντας ως κληρονομιά τα δυσλειτουργικά και ατελή εργαλεία της πολιτικής, δημοσιονομικής και νομισματικής ένωσης.

Ο Tom Lister από το CNN έχει πει πολύ εύστοχα πως "το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι και ίσως, τους επόμενους μήνες, αρχίσει η κατάρρευση". Θύμισε επίσης τα τρία κρίσιμα σενάρια που συζητούμε όλοι καθημερινά, κυρίως στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς:

-Το πρώτο, πιο αρνητικό και τραυματικό, θα οδηγούσε σε μια άτακτη κατάρρευση της Ευρωζώνης, ξεκινώντας από την Ελλάδα και συνεχίζοντας στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία, ακόμη και τη Γαλλία και το Βέλγιο. Πριν τις Ελληνικές εκλογές αυτό το σενάριο ήταν το κυρίαρχο, όχι μόνο στα ΜΜΕ αλλά και στο μυαλό των περισσότερων παγκόσμιων πολιτικών και οικονομικών ηγετών.

Η εκλογική νίκη των φιλοευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα ανέστειλε αυτούς τους φόβους. Αυτό το σενάριο, παρόλα αυτά, μπορεί να επανέλθει, εάν η Γερμανία συνεχίσει, όπως έχει πολύ σωστά ειπωθεί, "να βάζει τη δημοσιονομική ακεραιότητα πάνω από τις πανευρωπαϊκές αξίες". Έχει αναφερθεί από το BBC, για παράδειγμα, ότι ο Γερμανός αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών Steffen Kampeter είπε "το χρέος είναι εθνική ευθύνη"! Ε, λοιπόν, δεν είναι ακριβώς έτσι: Οι Γερμανικές εξαγωγές ανθούν εντός της Ε.Ε (60% του όγκου τους, τρείς φορές περισσότερες από τις εξαγωγές προς την Κίνα) και η κρίση στο Νότο οδηγεί στη μεταφορά εκατοντάδων εκατομμυρίων σε τραπεζικά αποθέματα από τις τράπεζες του Νότου στα Γερμανικά χρηματοκιβώτια.

Κυρίες και κύριοι,

θα το πω ξεκάθαρα, το συνηθίζω άλλωστε: το πρώτο σενάριο θα οδηγούσε στην ουσιαστική καταστροφή της Ευρωζώνης. Κράτη θα πτώχευαν, θα επανέρχονταν οι έλεγχοι κεφαλαίων στα εσωτερικά μας σύνορα, θα υπήρχε παρατεταμένη ύφεση και μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, πολύ χειρότερη από αυτή του 2008.

-Στο δεύτερο σενάριο, η Ευρώπη προσπαθεί να τα καταφέρει κουτσά στραβά, με τις συνήθεις ασπιρίνες της και ίσως αντιβίωση: χαλαρώνοντας το χρονοδιάγραμμα για την Ελλάδα και υποστηρίζοντας την ανάπτυξη στις πληγείσες χώρες γενικώς.

Με τον καινούριο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, θα επανακεφαλαιοποιηθούν οι τράπεζες και θα παγώσουν οι αποδόσεις σε ευαίσθητα δημόσια χρέη, σε χώρες όπως η Κύπρος, η Ισπανία, η Ιταλία, με τη βοήθεια του "οπλοστασίου" των 500 δις ευρώ που εύκολα μπορούν να διπλασιαστούν εάν η ανάγκη το απαιτεί.

Σε αυτό το πλαίσιο, κινήσεις προς μια τραπεζική ένωση που θα εγγυάται τις καταθέσεις, φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και μια ήπια εισαγωγή ευρωομολόγων, έστω και για ένα περιθώριο χρέους 60%, θα μπορούσαν να αποδειχτούν πολύ ωφέλιμες.

Αγαπητοί μου φίλοι,

Το τρίτο σενάριο είναι πιο κοντά στις αντιλήψεις των αφοσιωμένων φιλοευρωπαίων όπως η υποφαινόμενη. Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν – και είμαστε πολλοί – πως η λέξη "κρίση" σημαίνει και ευκαιρία, όπως την ερμηνεύουν οι Κινέζοι. Σημαίνει όμως και κάτι άλλο: αναγκαιότητα. Θα ήταν πραγματικά ανόητο από την Ευρωπαϊκή ηγεσία να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει την κρίση με ασπιρίνες ή αντιβίωση, όπως στο δεύτερο σενάριο όταν ο "ασθενής" χρειάζεται προφανώς εγχείρηση. Η Ευρώπη χρειάζεται αναδιάρθρωση όλων των ουσιαστικών στοιχείων της:

Πρέπει να ενισχύσουμε τη νομιμοποίηση των Ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και να αντιμετωπίσουμε το ισχυρό "δημοκρατικό έλλειμμα" στη λειτουργία τους. Να εκλέξουμε μια Ευρωπαϊκή κυβέρνηση από έναν κοινό, πανευρωπαϊκό, εκλογικό κατάλογο. Χρειαζόμαστε έναν εκλεγμένο Ευρωπαίο Πρόεδρο. Πάνω απ' όλα όμως πρέπει και αυτός/αυτή να εκλεγεί από έναν πανευρωπαϊκό κατάλογο. Είναι σημαντικό να γίνουν πιο ορατά τα θεσμικά όργανα και οι άνθρωποι πίσω από αυτά. Ένας σημαντικός αριθμός πολιτικών και οδηγιών σήμερα εκπονείται σε επίπεδο μη εκλεγμένων αξιωματούχων. Αυτό προκαλεί τις διαμαρτυρίες χωρών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο που δεν είναι οπαδός της ιδέας μεταφοράς εξουσιών από τους εκλεγμένους εθνικούς αξιωματούχους στη μη εκλεγμένη γραφειοκρατία των Βρυξελλών. Εξίσου σημαντικό είναι να επεκτείνουμε και να νομιμοποιήσουμε δημοκρατικά τους μηχανισμούς χρηματοδότησης και τον έλεγχό τους: έλεγχο σε κεντρικό επίπεδο, στις Βρυξέλλες, για την αποφυγή την συνεχιζόμενης έμμεσης μεταβίβασης ουσιαστικών πολιτικών εξουσιών σε μη εκλεγμένους αξιωματούχους. Έλεγχος και της διαμόρφωσης και της εφαρμογής των προγραμμάτων που υποβάλλουν οι εθνικές κυβερνήσεις.

Σε οικονομικό επίπεδο, χρειάζεται, πάνω απ' όλα, οικονομική σύγκλιση που προβλέπεται από το Μάαστριχτ, αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Απελευθερωμένες αγορές εργασίας, ασφαλείς, εγγυημένες καταθέσεις για όλες τις εισηγμένες φερέγγυες τράπεζες και εναρμονισμένα φορολογικά συστήματα. Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, χρειάζεται οικονομική σύγκλιση – που συνδέεται άρρηκτα με την αναβάθμιση της πολιτικής διακυβέρνησης, για την οποία σας μίλησα. Όλα τα μέτρα που σας περιέγραψα στο δεύτερο σενάριο πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να είναι μια τράπεζα έσχατης ανάγκης. Τα ευρωομόλογα πρέπει να εισαχθούν με τέτοιο τρόπο που να μην ενισχύει την δημοσιονομική χαλαρότητα. Η Γερμανία σε ορισμένα πράγματα έχει δίκιο.

Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω το όραμά μου για τον ανασχηματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσθέτοντας δυο βασικά σημεία: την ζωτική σημασία μιας συγκεκριμένης αναπτυξιακής πολιτικής, για την οποία ο Πρόεδρος Ολάντ έχει ήδη παρουσιάσει αξιόλογες προτάσεις, και μια νέα πολιτική κοινωνικής συνοχής: οι άνεργοι στην Ευρώπη είναι δεκάδες εκατομμύρια. Πρέπει να επεκτείνουμε το δίχτυ ασφαλείας για όλους αυτούς και για όσους ζουν στην Ευρώπη κάτω από το όριο της φτώχειας.

Κυρίες και κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι,

Η Ευρώπη και η Ελλάδα κυρίως, η γειτονική σας χώρα, περνούν τις πιο δύσκολες στιγμές μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η τεράστια κρίση που αντιμετωπίζουμε οφείλεται, εν μέρει, στην εσωτερική αδυναμία χωρών όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Οι διαστάσεις της όμως δείχνουν, πως δρέπουμε τους καρπούς δυο βασικών πολιτικών και οικονομικών αδυναμιών της Ευρώπης: δυσλειτουργία και ατελής πολιτική, δημοσιονομική και νομισματική ένωση. Το μέλλον θα το ορίσει η ικανότητα της Ευρωπαϊκής ηγεσίας να αντιμετωπίσει προκλήσεις τόσο μεγάλες, όσο αυτή που ενέπνευσε τη δημιουργία της Κοινής Αγοράς της δεκαετίας του '50.

Χρειάζεται να προχωρήσουμε μπροστά με θαρραλέες, γρήγορες και συνολικές αποφάσεις για περεταίρω ολοκλήρωση, όπως αυτές που σας περιέγραψα.

Κυρίες και κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι,

σας ανέφερα τα τρία σενάρια: το πρώτο, που αποτελεί μια αλυσιδωτή αντίδραση της χρεωκοπίας μιας Νότιας χώρας και της Ευρωπαϊκής διάλυσης, εξακολουθεί να υφίσταται και να τρομάζει ως προοπτική. Αν δεν δράσουμε άμεσα θα ζήσουμε τη μέρα της κρίσεως.

Το δεύτερο, όπου η Ευρώπη εφαρμόζει μια ενισχυμένη πολιτική προστασίας, στήριξης του τραπεζικού συστήματος κλπ, μπορεί να οδηγήσει σε μια πίστωση χρόνου: αμφιβάλλω όμως για το κατά πόσο μπορεί να λύσει το πρόβλημα και να αντιμετωπίσει την κρίση μακροπρόθεσμα. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να προχωρήσουμε μπροστά: γενναίες αποφάσεις για να ολοκληρωθεί η πολιτική και οικονομική ένωση της Ευρώπης.

Μόνο σε μια τέτοια Ευρώπη, ικανή και αλλαγμένη, αξίζει τον κόπο να ενταχθεί η νέα, δυναμική Τουρκία.

Οι δεσμοί μας είναι πιο στενοί από ποτέ, σε όλα τα επίπεδα, επιχειρήσεις, πολιτισμός, τουρισμός. Γι' αυτό η απαραίτητη αυτή αναγέννηση της Ευρώπης, για την οποία σας μίλησα, απασχολεί, είμαι σίγουρη, τόσο τους Έλληνες όσο και τους Τούρκους.

Μέσα σε μια τέτοια Ένωση, τα παλιά μας τραύματα, θα επουλωθούν και θα αρχίσει να δημιουργείται μια νέα στενή σχέση ανάμεσα στα δύο έθνη. Οι Τούρκοι πολιτικοί ηγέτες και οι Έλληνες ομόλογοί τους, πρέπει να λύσουν όλα τα εναπομείναντα προβλήματα σε πολιτικό επίπεδο.

Μοιραζόμαστε πολλά. Και τις δύο χώρες τις διαμόρφωσε το παρελθόν. Τα δύο έθνη μας όμως και κυρίως η νεολαία μας απαιτούν να μοιραστούμε και ένα κοινό μέλλον: ένα μέλλον αδελφοσύνης, συνεργασίας και προόδου.